Ayasoya'nın Mozaikleri

      Daha önce kilise Ayasofya'yı ve Ayasofya'nın Kapılarının size anlatmıştım şimdi sırada Ayasofya'nın Mozaikleri var.

      

VI. Leon Mozaiği

      İmparator Kapısı üzerinde yer alan Pantaktrator İsa tasvirli mozaikte ortada; İsa, arkalıklı bir taht üzerinde oturmakta, sağ eliyle vaftis işareti yapmakta, sol eliyle sayfaları açık bir İncil tutmaktadır. İncilin üzerinde Grekçe " Barış Sizinle Olsun. Ben Dünyanın Nuruyum" ibaresi yazılıdır. Sağ tarafta madalyon içerisinde Başmelek Cebrail (Gabriel), sol tarafta ise madalyon içerisinde Hz.Meryem tasvir edilmiştir. İsa'nın ayakları dibinde ona secde eder durumda Doğu Roma İmparatorlarından VI. Leon ( 816- 912) yer almaktadır. Leon hz.isa ya yakarır şekilde secde etmektedir. Ortodoks mezhebinde en fazla 3 kere evliliğe izin verilmektedir. Ancak hiç erkek çocuğu olmadığı için  leon 4 kere evlenmiştir ve bu yüzden hz.isa ya yakarmaktadır. VI.leon sırf evlilikleri yüzünden aforoz edilme durumuna gelir. Patriklerin onu bir süre sonra affetmesi neticesinde imparator kapısı üzerine bu mozaiği yaptırır. Mozaik tasvir 10. yüzyıla tarihlenmektedir.

Sunu Mozaiği

     İç narteksin güney yönündeki Vestibül Kapısı üzerinde Ayasofya'nın en önemli figürlü mozaiklerinden biri olan sunu mozaiği bulunmaktadır. Bu mozaik Fossati tarafından Ayasofya'da yapılan onarımlar bitmek üzereyken 1849 yılında ortaya çıkartılmıştır. Simetrik bir düzene sahip olan bu mozaik panonun zemini yine altın varaklı mozaiklerden meydana gelmiş, ortada arkalıksız bir taht üzerinde Hz.Meryem ve başının iki yanındaki madalyonlarda METER ve THEOU yani "Tanrı Anası" olduğunu ifade eden kelimelerin kısaltılmış monogramları bulunmaktadır. Hz.Meryem'in kucağında Çocuk Hz. İsa tasvir edilmiştir. Çocuk isa bilgiç yetişkin bir insan ifadesi takınmaktadır. Bu da onun tanrıya yakın mistik bir varlık olduğunu gösterir. Hz.Meryem'in solunda kentin kurucusu olan İmparator I.Konstantinos, elinde İstanbul kentini temsil eden maket tutmaktadır. İmparator I.Konstantinos'un yanında yukarıdan aşağıya doğru koyu mavi harflerle Grekçe; "Azizler Arasında Büyük İmparator Konstantinos" yazılıdır. Hz.Meryem'in sağında ise İmparator Justinianos, elinde Hz.Meryem ve Hz. İsa'ya takdim ettiği Ayasofya maketini tutmaktadır. Yanında yukarıdan aşağıya doğru koyu mavi harflerle Grekçe; "Hatırası Ünlü İmparator Justinianos" yazmaktadır. Bu mozaikte, İmparator I.Konstantinos ve İmparator Justinianos'un ellerinde tuttukları maketleri Hz.Meryem'e sunmaları ile Hz.Meryem'in, şehrin ve kilisenin koruyucusu olduğu vurgulanmak istenmiştir. Bu mozaik aynı zamnada halk sesin inanç senin anlamına gelmektedir. Figürlerin hepsi orta çağ Bizans kıyafetleri giymektedir. Mozaik pano 10. yüzyıla tarihlenmektedir.

Apsis Mozaiği

      İkonaklazma sonrası yapılan ilk mozaiktir. Yüzlerdeki incelik kıyafetlerin ağırlığı ve zerafeti, çocuk ve annesi arasındaki ilişki Hristiyan ortaçağ sanatıyla klasik formun bir arada kullanılmasında Bizans sanatının ustalığını yansıtır. Apsis'in çeyrek kubbesinin orta kısmında, Tanrı Anası Hz.Meryem, (Theotokos), üzeri değerli taşlarla süslü ve minderli bir taht üzerinde oturmakta olup kucağında Çocuk Hz. İsa'yı tutmaktadır. Aşağıdan bakıldığı zaman Meryem ve çocuk isanın gözleri sol çaprazda bulunan melek figürüne dönüktür. Ancak bu mozaik günümüze kalmamıştır sadece ayak ve  kanadının ucu bulunmaktadır Mozaik tasvir 9. yüzyıla tarihlenmektedir.

Apsisdeki İki Melek

      Apsis kemerinin sağında Cebrail (Gabriel), solunda ise Mikail (Mikhael) mozaiği bulunmaktadır. Günümüzde Mikail (Mikhael) tasvirinin sadece kanat ucu ve ayağının bir kısmı görülebilmektedir. Melek Gabrielin motifi ise  elinde  globus mundi  (dünya küresi) tutmaktadır.. Gabriel aynı zamanda dünya ya hükmetme erkini elinde tutmaktadır.  Mozaik tasvirler 9. yüzyılın ikinci yarısına tarihlenmektedir.

Kubbe Melek Tasvirleri

   

  Pandantifler üzerinde birbirilerine tam eş olmayan dört melek figürü işlenmiştir. Bu melekler cennette Tanrı'nın tahtını koruduğuna inanılan, bir baş ve altı kanattan oluşan, Seraphim betimleridir. Doğuda yer alan melekler mozaikten yapılmış, batıdaki iki melek ise Doğu Roma Döneminde bozulmuş ve fresko (kalem işi) olarak yenilenmiştir.

      Pandantiflerde yer alan melek figürlerinin yüzleri Osmanlı Dönemi'nde yıldız biçimli madenî bir kapak ile kapatılmıştır. 2009 yılında kubbede yapılan mozaik onarımları sırasında, kuzeydoğudaki melek tasvirinin yüzünü örten kapak açılarak, meleğin yüzü ortaya çıkartılmıştır.

Tympanondaki Patrik Mozaikleri

   

  Yapının kuzey yönündeki tymphanon duvarlarında yarım kemerli nişler içerisinde mozaikten yapılmış Patrik figürlerinden günümüze yalnızca üçü iyi durumda gelebilmiştir.

      Birinci nişte, İstanbul Patriği Genç İgnatios(ignastiyos) , dördüncü nişte İstanbul Patriği Aziz İoannes Khrysostomos (iyonnes kırizostomos)ve altıncı nişte Antakya Patriği Aziz İgnatios Theophoros (ignastiyos teoforos)  yer almaktadır. Yedinci nişte görülen mozaik parçalarının ise, Athanasios'a(antonyus) ait olduğu düşünülmektedir. Tasvirlerde ortak bir duruş görülmektedir. Sol ellerinde incil tutarlarken sağ elleri ile vaftis işareti yapmaktadırlar. Bu mozaikler Pantakrator mozaiğinin koruma alayıdır. Mozaiklerin kesin yapılış tarihleri bilinmemekle birlikte, 9. - 10. yüzyıla tarihlenmektedirler.

Deisis Kompozisyonu

      Güney galerinin batı duvarında Doğu Roma Resim Sanatı'nda Rönesansın başlangıcı olarak kabul edilen Deisis sahnesinin yer aldığı mozaik pano bulunmaktadır. Tasvirde, sağda İoannes Prodromos (Vaftizci Yahya) ile solda Hz.Meryem, ortada ise Pantakrator İsa bulunmaktadır sağ eliyle vaftis  işareti yapmaktadır. İlginç olan isanın gözleri hangi açıdan bakarsanız bakın size bakıyor gibi görülmektedir. Bu da mona lisa ile aynı tekniğin kullanıldığı anlamına geliyor. Mozaikte kıyamet gününde insanlığın affedilmesi için Hz.Meryem ve Hz. Yahya'nın Hz. İsa'ya yakarmaları tasvir edilmiştir. Bu üç figürde Helenistik Dönem Tasvir Sanatı'nın özellikleri yansıtılmaktadır. Deisis panosu, mozaik tekniği ve tasvirin yapılış şekli ile dikkat çekmektedir. Yüzlerdeki canlılık ve renklerin seçimi açısından oldukça başarılıdır. Bu mozaik Doğu Roma Sanatı'nda İlkçağ resim sanatının ana prensiplerinin yansıtıldığı en güzel örneklerden biridir.

Desisis Mozaği'nin tarihlendirilmesinde farklı görüşler ileri sürülmekle birlikte, kabul edilen tarih 13. yüzyıldır.

Komnenos'lar Mozaiği

      Mozaik panoda İmparator II. İoannes Komnenos (iyonnes komnenos) ile eşi Macar asıllı Eirene (irine) ve oğulları II. Aleksios yer almaktadır. Kompozisyonun ortasında kucağında Çocuk Hz. İsa ile ayakta duran Hz.Meryem tasvir edilmiştir. İmparatorun baş kısmını çevreleyen yazıda "Romalıların Hükümdarı Porphyrogennetos Komnenos" (porfir salonda doğan) ibaresi yazılı olup, bu ifade İmparatorun, babasının saltanatı sırasında dünyaya geldiğini belirten bir soyluluk işaretidir. İmparatoriçenin başının etrafında ise "Dindar Augusta Eirene" yazılıdır. İmparatoriçe Eirene Macar Kralı Laszlo'nun kızı olup, örgülü kızıl saçlı, renkli gözlü, beyaz tenli ve pembe yanakları ile orta Avrupalılara özgü bir tipte gösterilmiştir. Panonun yanında yer alan payenin üzerinde ise, babası tarafından 1122 yılında tahta ortak edilen ve genç yaşta hastalıktan ölen Prens II. Aleksios yer almaktadır. Mozaikte Prensin hastalık yüzünden yüz hatlarının çökmüş ve solgun olduğu görülebilmektedir. Bu mozaik pano imparator ailesinin Ayasofya onarımları için yaptıkları bağışı sembolize etmektedir.

Mozaik pano 12. yüzyıla tarihlenmektedir.

Zoe Mozaiği

      Mozaik panoda, İmparator IX. Konstantinos Monomakhos (1042- 1055) ve İmparatoriçe Zoe betimi yer almaktadır. İmparatorun başının üzerinde, "Romalıların İnançlı Hükümdarı, Tanrının İsa'sının Kulu Konstantinos Monomakhos" yazılıdır. İmparatoriçe'nin başının üzerinde ise "Çok Dindar Agusta Zoe" yazılıdır. Ortada bulunan kainatın hâkimi (Pantokrator)  İsa'nın başının iki tarafında ise Jesus Khristos adının kısaltılmış harflerini içeren IC ve XC monogramları bulunmaktadır. Aynı zaman da zoe 3 defa evlendiği için mozaikte bulunan imparator yüzü 3. Eşine vücut ise 1. Eşine aittir. Bu mozaik pano imparator ailesinin Ayasofya onarımları için yaptıkları bağışı sembolize etmektedir. Bu mozaik 11. yüzyıla tarihlenmektedir

İmparator Aleksandros Mozaiği

      Kuzey galerinin güneybatı kısmında İmparator Aleksandros (912-913) mozaiği bulunmaktadır. İmparator burada güç ikonu olarak ele alınmıştır. Mozaik pano yapıdaki diğer mozaikler gibi göz önünde olmayıp kuytu bir köşeye yapılmıştır. Doğu Roma Tarihi'nde silik bir kişiliğe sahip olduğu belirtilen Aleksandros, İmparator kapısı üzerinde secde eder durumda tasvir edilen VI. Leon'un saltanatına ortak ettiği kardeşidir. Bulunduğu yer açısından Ayasofya mozaikleri arasında günümüze en sağlam gelen mozaiklerden biridir. Bu mozaik 10. yüzyıla tarihlenmektedir.

Papaz Odalarındaki Mozaikler

     Papaz odası olarak adlandırılan bu bölümde galeriye açılan kapının alınlığında Deisis kompozisyonunda, Hz. İsa ve Hz.Meryem mozaikleri günümüze tam olarak gelmiş, Vaftizci Yahya (Ioannes) tasviri ise bozulmuş durumdadır. Ayrıca, bu kısımda yer alan 6 yüzyıla tarihlenen geniş dal kıvrımlarından oluşan bezeme motifleri ile diğer figürlü mozaikler arasında yer alan havarilerden; Petrus, Andreas, Lukas, Simon Zeoletes, Peygamber Hezekiel, İmparator I. Konstantinos'un annesi Helena'nın tasvirlerinin olduğu düşünülen mozaikler günümüze tam olarak ulaşmamıştır.